ސުވާލަކީ މަރުކަޒީބޭންކް، އެމްއެމްއޭއިން ބޭރުފައިސާ އާއި ބެހޭ ޤަވާޢިދުގައި ޑޮލަރު މާރުކުރުމުގެ އުސޫލަށް ބަދަލު ގެންނާންޖެހުނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ޖަވާބަކަށް އޮތީ ފެންނާން އޮތް ބޮޑު ޙަޤީޤަތެއްގެ ވާހަކައެވެ. އެފަދަ ޤަވާޢިދަކާއި ހަމައަށްގޮސް، އެކަން ކުރާން މަޖުބޫރުވީ، ޤައުމު ޑޮލަރަށްޖެހި އޭގެ ތަކުލީފު އާންމު ރައްޔިތުންނާއި ކުދި އަދި މެދުފަންތީގެ ވިޔަފާރިތަކަށް އިންތިހާއަށް ފޯރުމުންނެވެ. ޑޮލަރު ދަތިވުމުން ރާއްޖޭން ބޭރުގައި މަތީ ތަޢުލީމު އުނގެނެން ގޮސްތިބި ދަރީންނާއި ބެލެނިވެރީން ވެސް ތިބީ ހާސްކަމުގައެވެ. ބޭސްފަރުވާއަށް ފުރައިގެންދާ މީހާ ވެސް އެހާލަތުގައެވެ. ބޭރު ކަރައެއްގައި ޗުއްޓީއެއް ހޭދަކޮށްލާން ހިތުލިޔަސް ހަމައެހާވަރެވެ. ކުދި ވިޔަފާރިތައް ޑޮލަރަށް ޖެހި ބިކަވީއެވެ. މެދު ފަންތީގެ ވިޔަފާރިތަށް ވެސް އެކަމުގައި ނޭވާ ހާސްވީއެވެ. ޑޮލަރު ތަދުވެ، ކަޅުބާޒާރުގައި ޑޮލަރުގެ އަގު އިންތިހާއަށް އުފުލުމުން މުދަލުގެ އަގުބޮޑު، ޚިދުމަތްތަކުގެ އަގުވެސް މައްޗަށް ދިޔައީއެވެ. ޖުމްލަގޮތެއްގައި މުޅި އާބާދީގެ މެޖޯރިޓީ އިންސައްތަ މިކަމުގެ ވޭން އުފުލާންޖެހުނީއެވެ. އެކަމަށް ހައްލެއް ހޯދައިދިނުމުގެ ނިޔަތް ފެނުނީ އައު ސަރުކާރެއް އައިސް، މަސައްކަތް ތަރުތީބުކުރާން ފެށުމުންނެވެ. ޑޮލަރުގެ މައްސަލައަށް ހައްލު ހޯދައިދިނުމަކީ މި ސަރުކާރުގެ ވަރަށް ބޮޑު އަމާޒެއްކަން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ޑރ. މުޙައްމަދު މުޢިއްޒުގެ ރިޔާސީ ކެމްޕޭނުން ވެރިކަމުގެ މި ހިސާބަށް ވެސް ސާފުވެއެވެ.

ރައީސް މުޢިއްޒުގެ އިސްނެންގެވުމާއި، އިރުޝާދުގެ ދަށުން ޑޮލަރުގެ މައްސަލައަށް ހައްލު ހޯދައިދިނުމަށް 1 އޮކްޓޯބަރު 2024 އިން ފެށިގެން ޑޮލަރު މާރުކުރުމުގެ އުސޫލަށް ބަދަލުގެނެސް، އާންމުކުރިއެވެ. ބޭރުފައިސާ އާއި ބެހޭ ޤަވާޢިދު، އެމްއެމްއޭއިން ހަދައި އާންމުކުރި ހިސާބުން ވެސް ބައެއް ޓޫރިޒަމް ވިޔަފާރިވެރިން ފޫކަހައި، އެ ޤަވާޢިދަށް ޢަމަލު ނުކުރެވޭނެކަމަށް ބުނަންފެށިއެވެ. އެއާ ވިދިގެން ސިޔާސީ ބާރުދޭ ގާނޫނީ ބޭފުޅުން އެ ޤަވާޢިދުގައި ބާރެއް ނެތްކަމަށް ބުނަންފެށިއެވެ.

މަހުޖަނުން ޤައުމުގެ ލޭ ބޮނީކަމަށް ބުނަމުން އައި ސިޔާސީން ރާގު ބަދަލުވުން

ބައެއް ވިޔަފާރިތައް މިކަމާއި ހިތްހަމަ ނުޖެހި އުޅެން ފެށުމުން، ބައެއް ސިޔާސީ ޕާޓީތަކާއި، ސިޔާސީ ވެރީންނާއި އެމީހުން ބުނާހާގޮތަކަށް ލިޔެ ޓްވީޓްކުރާ ކުދީންނަށް ވެސް ކުރިން ކަމުނުދިޔަ އެއްކަލަ މަހުޖަނުންތައް ކަމުގޮއްސިއެވެ. އަބަދުވެސް މަދު ''މަހުޖަނުންތަކެއް'' ގައުމުން ނަފާ ނަގައި ކައި ހަދަނީ ކަމަށް ބުނަމުން އައީ ސިޔާސީ ވަކި ފިކުރުތަކެއްގެ ބަޔެކެވެ. މިވަރުން އެއީ ކޮން ބަޔެއްކަން ވެސް އެނގޭނެއެވެ. ނަމަވެސް ސިޔާސީ ފައިދާ ނަގަންވީމާ، އެ ވިޔަފާރިތަކާއި ސަރުކާރު ޖައްސުވައި މަޝްރަޙް ގޯސްކުރަން ބޭނުންވީމާ އެއްކަލަ ''ޤައުމުގެ ލޭ ބޯކަމަށް ނިސްބަތްކުރި މަހުޖަނުން'' ބަތަލުންނަށްވެ، ޤައުމު އާރަސްތުކުރި މީހުންކަން ހަނދުމަވެ ތައުރީފް އޮއްސަންފެށީއެވެ. މިއަށް ކިޔައި އުޅެނީ ހަމަ ''ޔަހޫދީ ކަމެވެ.'' މިފަދަ ސިޔާސީ ފިކުރީންނާއި، ވެރީންނާއި، އެކްޓިވިސްޓުން ޤައުމަށް އެދެނީ ހެޔޮތޯ އޮތީ އަމިއްލަ އެދުންތޯ ވަޒަން ކޮށްލަން ދޫކޮށްލާން ރައްޔިތު މީހާއަށް ދޫކޮށްލާނަމެވެ.

''ގަވައިދު ބަދަލުކުރާކަށް ނެތިން. ގަވައިދު ބަދަލެއް ނުކުރާނަން، ވަރަށް ސާފުކޮށް މި ދެންނެވީ''

17 ނޮވެމްބަރު 2024 ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ މާލޭގެ ސޯޝަލް ސެންޓަރުގައި، މި ސަރުކާރަށް އަހަރެއްފުރި 52 ހަފުތާގެ ކާމިޔާބީ ފާހަގަކުރަން ހަފުލާއެއް ބޭއްވިއެވެ. މި ހަފުލާގައި ރައީސް މުޢިއްޒު ތަކުރާރުކޮށް ވިދާޅުވީ އެމަނިކުފާނު ނެންގެވީ ރައްޔިތުންގެ ފަޅިކަމެވެ. އެއީ ވަރަށް ބޮޑު ތެދުފުޅެކެވެ. އެ ހިސާބަށް ދިޔައިރު ބައެއް ވިޔަފާރިވެރިން ޑޮލަރު ގަވާއިދާއި ނުރުހި އެކިޒާތުގެ އިންޒާރު ސަރުކާރާއި މަތިކޮށްފިކަމަށް ރަށުތެރޭގައި އޮތީ އަޑުއަރާފައެވެ. އެހެންވެ، ރައީސް މުޢިއްޒު އެވިދާޅުވި ބަހުގެ މާނައެއްގޮތުގައި އަޅުގަނޑަށް ސިފަކުރެވުނީ އެ ގަވާއިދުގެ ސަބަބު ބައެއް ވިޔަފާރިތަކުގެ ނިކަން ޕްރެސަރު ސަރުކާރަށް އޮތްކަމެވެ. އެހެންވިދާޅުނުވިޔަސް އެ ސިފަކުރުމަށް ބާރުލިބެނީ އެ ރޭގެ ވާހަކަފުޅުންނެވެ. ''ގަވައިދު ބަދަލުކުރާކަށް ނެތިން. ގަވައިދު ބަދަލެއް ނުކުރާނަން، ވަރަށް ސާފުކޮށް މި ދެންނެވީ'' ވަރަށް ސާބިތުކަމާއެކު ރައީސް އެރޭ ވިދާޅުވެފަވެއެވެ.

"ވިޔަފާރިތަކަށް ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމެއް ލިބިގެންދާނެ. ވީމާ އަޅުގަނޑު ދަންނަވާނީ އަޅުގަނޑުމެން ތިބޭނީ ރައްޔިތުންގެ ފަޅީގައޭ. އަޅުގަނޑު ނެތިން މި ގަވާއިދު ބަދަލުކުރާކަށެއް. ނުކުރާނަން ބަދަލެއް. ވަރަށް ސާފުކޮށް މި ދަންނަވަނީ ގަވާއިދު ބަދަލެއް ނުކުރާނަމޭ،" އެ ރޭ ރައީސް ވިދާޅުވިއެވެ.

އެމަނިކުފާނު ހުންނެވީ ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި އެކަމުގައި ދޫދެއްވާކަށެއްނޫނެވެ. އެއީ ޒަމާނުއްސުރެ މި ޤައުމުގެ ވެރިކަން ކުރި މީހުންނަށް އަތްލާން ނުކެރިފައި އޮތް ކަމެކެވެ. ރައްޔިތުން ހަނާވިޔަސް، ވިޔަފާރިވެރިން ރުޅިއަރުވައިފިނަމަ ވެރިކަމާއި ތޮޅޭނެތީ ވާނެގޮތެއްވާން ދޫކޮށްލެވިފައި އޮތްކަމެކެވެ. އެފަދަ އެތައް ނިންމުވެމެއްގައި މި ރައީސް ހުންނެވީ ސާބިތުވެކަމުން އެ މަނިކުފާނު އިޚްތިޔާރުކުރެއްވީ ދަތިކަމުގެ ތެރެއިން ވެސް ރައްޔިތުންނަށް ހެޔޮގޮތްއޮތް މަގެވެ. ރާއްޖޭގައި އޮތް ބިދޭސީންގެ މައްސަލަ ހައްލުކުރުން ކަމަށް ވިޔަސް، ގޭންގް ކުށްތައް ހުއްޓުވުންކަމަށް ވިޔަސް، މަސްތުވާތަކެތީގެ ވިޔަފާރި ހުއްޓުވުންކަމަށް ވިޔަސް، ކުރީގެ ވެރީންނަށް އަތްލާން ނުކުރުނު ކިތަންމެ ޤައުމީ މައްސަލައެއް ހައްލުކުރާން މި ސަރުކާރުން އޮތީ މަސައްކަތް ފަށާފައެވެ.

ޑޮލަރު މާރުކުރުން އެމްއެމްއޭ އަށް އިތުރަށް ފަސޭހަ ކޮށްދިނުމަށްޓަކައި ހާއްސަ ގާނޫނެއް،

ޑޮލަރު މާރުކުރުން އެމްއެމްއޭ އަށް އިތުރަށް ފަސޭހަ ކޮށްދިނުމަށްޓަކައި ހާއްސަ ގާނޫނެއް ހައްދަވާނެކަމަށް ރައީސް އިއުލާން ކުރެއްވީ އިސްވެ މި ދެންނެވި ހަފުލާގައެވެ. އޭގެ ނުވަ ދުވަސް ފަހުން އެމްއެމްއޭއިން ވަނީ ''ބޭރު ފައިސާއާއިބެހޭ ބިލެއް'' އެކުލަވާލައި، އާންމުންނާއި، ވިޔަފާރިތަކުން ޚިޔާލު ހުށަހަޅަން ފުރުސަތުދީ އާންމުކޮށްފައެވެ.

މި ބިލާއިއެކު ވެސް އެއްބަޔަކު އާންމުންނަށް އޮޅުވާލީއެވެ. ޑޮލަރު މާރުކުރުމުގެ އުސޫލަށް ދޫދީ ހަތިޔާރު ބެހެއްޓީކަމަށް ބުނެ ބުހުތާން ފަތުރަން ފެށީއެވެ.

ބިލުގައި އޮތީ ކީކޭ؟

މި ބިލަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ބޭރު ފައިސާއިން މުއާމަލާތްތައް ކަނޑައެޅުމާއި، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ބޭރު ފައިސާ ގެންގުޅުމާއި، ގަނެވިއްކުން ހުއްދަކުރުމާއި، ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބޭރުފައިސާ އެތެރެކުރުމާއި، ރާއްޖެއިން ބޭރު ފައިސާ ބޭރުކުރުމާއި، ޤާނޫނުގެ ދަށުން ރާއްޖޭގައި ފޮރިން އެކްސްޗޭންޖް ރޭޓް ކަނޑައެޅުމާއި، ބޭރު ފައިސާ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޖަމާކުރުމާއި އަދި ބޭރު ފައިސާއިން ލިބޭ އާމްދަނީން ބައެއް މާރުކުރުމާއި ބެހޭ އުސޫލުތައް ބަޔާންކޮށްފައިވާ ބިލެކެވެ.

މި ބިލުގެ މައިގަނޑު ނުކުތާތައް:

1. ބޭރު ފައިސާއާ ގުޅޭ މުޢާމަލާތްތަކުގެ އުސޫލުތައް ކަނޑައެޅުން.

2. ޓޫރިޒަމް ދާއިރާގެ ވިޔަފާރިތަކުން ބޭރު ފައިސާ މާރުކުރުމުގެ ގަވާއިދު:

- ކެޓަގަރީ "އޭ" (ރިސޯޓު، ހޮޓާ، ޓޫރިސްޓު އުޅަނދު): ޓޫރިސްޓަކަށް 500 ޑޮލަރު

- ކެޓަގަރީ "ބީ" (ގެސްޓްހައުސް): ޓޫރިސްޓަކަށް 25 ޑޮލަރު

3. އަހަރަކު 20 މިލިއަން ޑޮލަރަށްވުރެ ގިނައިން ލިބޭ ވިޔަފާރިތަކުން 25% އަށްވުރެ ބޮޑުނުވާ ވަރަކަށް މާރުކުރުން.

4. އިސްތިސްނާ ފަރާތްތައް: 24 ގަޑިއިރު ނުތިބޭ ޓޫރިސްޓުން، 2 އަހަރުން ދަށުގެ ކުދިން، ހިލޭ ތިބޭ ފަރާތްތައް.

5. މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށުގެ ޓޫރިސްޓު ހޮޓާތައް ކެޓަގަރީ "ބީ" އަށް ބަދަލުވުން.

6. ބޭރުގައި ރަޖިސްޓަރީކޮށްފައިވާ ޓޫރިސްޓު އުޅަނދުތައް އިސްތިސްނާވުން.

ރައީސް ވިދާޅުވެ ދެއްވެވީ ފައިދާތައް

ބޭރުފައިސާ އާއި ބެހޭ ޤަވާޢިދު ޤާނުނަކަށް ބަދަލުކޮށް، ޤާނޫނީ ބާރު ދެއްވާނެކަން ޢިއުލާންކުރެއްވި ރޭ ވެސް އަދި، މި ޤާނޫނު ހެދުމަށް ބިލުގެ ޑްރާފްޓަށް ޚިޔާލަށް ހުޅުވާލުމުން ރައީސް ވަނީ ޑޮލަރު މާރުކުރަންޖެހޭ ގޮތަށް އޮތުމުން ލިބޭނެ ފައިދާތައް ތަކުރާރުކުރަށްވާފައެވެ.

ރައީސް ވިދާޅުވެފައިވަނީ ބޭރު ފައިސާއާ ބެހޭ ބިލުގައި 500 ޑޮލަރު މާރުކުރަންޖެހޭ ގޮތަށް އޮތުމަކީ ރަނގަޅު ކަމެއް ކަމަށެވެ. އަދި އެމްއެމްއޭ އިން އިސްނަގައިގެން ބޭރު ފައިސާއާ ބެހޭ ޤާނޫނެއް ހެދުމަކީ މުހިންމު ކަމެއް ކަމަށް ރައީސް ވިދާޅުވިއެވެ.

މި ޤާނޫނުގެ ސަބަބުން ރިސޯޓުތަކަށް އަންނަ ކޮންމެ ޓޫރިސްޓަކަށް 500 ޑޮލަރު މާރުކުރެވޭނެ ކަމަށާއި، އެހެން ދާއިރާތަކުންވެސް ވަކި މިންވަރަކަށްވުރެ ގިނައިން ޑޮލަރު އާމްދަނީ ލިބޭނަމަ މާރުކުރަންޖެހޭނެ ކަމަށް ރައީސް ވިދާޅުވިއެވެ. މި ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން އާންމު ރައްޔިތުންނަށާއި ކުދި އަދި މެދު ފަންތީގެ ވިޔަފާރިވެރިންނަށް ޑޮލަރުގެ ތިޔާގިކަން ލިބިގެންދާނެ ކަމަށް ރައީސް ވަނީ ފާހަގަކުރަށްވާފައެވެ.

ރައީސް ވަނީ މި ޤާނޫނުގެ ސަބަބުން ލިބޭނެ 4 ފައިދާއެއް ފާހަގަކުރައްވާފައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކުން ރަސްމީ ރޭޓުގައި ޑޮލަރު ލިބޭނެ އިންތިޒާމު ހަމަޖެއްސުމާއި، އެއަރޕޯޓުން ފުރާ ދިވެހިންނަށް ލިބޭ ޑޮލަރުގެ އަދަދު އިތުރުކުރުމާއި، ކްރެޑިޓް ކާޑު ލިމިޓްތައް ބޮޑުކުރުމާއި، އަދި ވިޔަފާރިވެރިންނަށް އިމްޕޯޓަށް ދޫކުރާ ޑޮލަރުގެ ނިސްބަތް އިތުރުކުރުން ހިމެނެއެވެ.

ބިލުން ޑޮލަރު މާރުކުރުމުގެ އުސޫލަށް ބަދަލެއް ނާންނާނެ

ބޭރު ފައިސާއާއި ބެހޭ ބިލު އާންމުންގެ ޚިޔާލަށް ހުޅުވާލުމަށްފަހު މަރުކަޒީ ބޭންކުން ވަނީ 27 ނޮވެމްބަރު 2024 ގައި އެ ބިލާއި ބޭހޭގޮތުން ނޫސްވެރިންނާ ބައްދަލުކޮށް މައުލޫމާތު ދީފައެވެ. މި ނޫސްވެރިންގެ ބައްދަލުވުމުގައި ގަވަރުނަރު އަހްމަދު މުނައްވަރު ވަނީ މިހާރުގެ ގަވާއިދު ގާނޫނަކަށް ބަދަލުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރަމުންދާކަން ހާމަކުރަށްވައި، އެކަމަށް އެކުލަވާލި ބިލުން ރިސޯޓުތަކާއި ގެސްޓްހައުސްތަކުން ޑޮލަރު މާރުކުރުމުގެ ގަވާއިދަށް ލުޔެއް ނުދޭކަން ފާހަގަކުރަށްވާފައެވެ. އަދި ރިސޯޓުތަކުން ޓޫރިސްޓަކަށް 500 ޑޮލަރު، ގެސްޓްހައުސްތަކުން 25 ޑޮލަރު މާރުކުރަންޖެހޭކަން ކަމަށާއި އަހަރަކު 20 މިލިއަން ޑޮލަރަށްވުރެ ގިނައިން ލިބޭ އެހެން ވިޔަފާރިތަކުން 25% މާރުކުރަންޖެހޭކަން ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޓޫރިޒަމް ދާއިރާއިން އަހަރަކު 4 ބިލިއަން ޑޮލަރު ލިބޭއިރު ރިޒާވް އިތުރުނުވާތީ ގަވަރުނަރު ވަނީ ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރަށްވާފައެވެ.

ޑޮލަރުމާރުކުރުން ޤާނޫނަށް

ބޭރުފައިސާއާއި ބެހޭ ޤަވާޢިދުގައި ހިމެނޭކަންކަން، އިތުރު ފުރިހަމަކަމާއެކު ބިލެއްގެ ސިފާގައި ފަރުމާކުރެވި މިހާރު މިވަނީ ޚިޔާލަށް ޖާގަދެވިފައެވެ. އެއަށްފަހު އޮންނަ އިޖުރާއަތްތަކުގެ ތެރެއިން އެ ބިލު މަޖިލީހަށް ފޮނުވައި، މަޖިލީހުގެ އިޖުރާއަތްތަކާއެކު ބިލު ފާސްކޮށް، ރައީސް ތަސްދީގުކުރެއްވުމުން އެ ބިލު ޤާނޫނަކަށްވެގެން ދާނެއެވެ. އިއްޔެގެ ނިޔަލަށް ހިނގަމުންދިޔަ މަޖިލީހުގެ މި ދައުރު އަންނަ ޑިސެމްބަރު 15 އަށް ދަންމާލާފައިވާއިރު، މި ދައުރު ނިމުމުގެ ކުރީން މި ބިލު ޤާނޫނަކަށްވުމުގެ ފުރުސަތުބޮޑުކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. ނޫނީ އެންމެ ލަސްވެގެންވެން މަޖިލީހުގެ ފެށޭ ދައުރުގައި މި ބިލު ފާސްކުރާނެއެވެ. ފާސްކުރާނެކަން އިނގެނީ މިއީ ސަރުކާރުގެ އިސް ސިޔާސަތަކަށްވެފައި، މަޖިލީހުގެ ސުޕަރމެޖޯރިޓީ ސަރުކާރުގެ އަތުގައި އޮތުމުންނެވެ.

މި ބިލު ޤާނޫނަކަށްވެ، ބިލުގައިވާކަންކަން ތަންފީޒުވުމުން ރާއްޖޭގައި އޮތް ޑޮލަރުގެ މައްސަލައަށް ހައްލު އަންނަން ފަށާނެއެވެ. އަދި ވަގުތުކޮޅެއް ނެގިނަމަވެސް ހަމަޔަކަށް އެޅެމުންގޮސް އެއްކޮށް ޑޮލަރުގެ މައްސަލަ ހައްލުވެ، ޑޮލަރުގެ މައްސަލާގައި އާންމު ރައްޔިތު މީހާ އާއި ކުދި އަދި މެދުފަންތީގެ ވިޔަފާރިތަކުން އުފުލި ތަކުލީފު ނިމުމަކަށް އަންނާނެއެވެ. އެހެންކަމުން، މިއީ ރައްޔިތުންގެ ހައްގުގައި މި ސަރުކާރުން ނިންމި މުހިންމު ނިންމުމެއްކަން ކަށަވަރެވެ.